Coa chegada do solsticio de verán, Galicia transfórmase nun escenario de lume, música, rituais ancestrais e comunidade para celebrar a noite de San Xoán, unha das festividades máis emblemáticas e enraizadas no calendario cultural galego.
A noite do 23 ao 24 de xuño, marcada pola luz máis longa do ano, é tamén un momento de renovación espiritual, onde as costumes pagás, as crenzas populares e a festa entrelázanse para dar vida a unha das tradicións máis máxicas do norte de España.
Orixe e significado ancestral
A celebración de San Xoán ten raíces precristiás. Remóntase a antigos rituais celtas que rendían culto ao sol durante o solsticio de verán, cando a luz acada o seu apoxeo e comezo un novo ciclo de fertilidade e abundancia. Coa cristianización, estas festas foron absorbidas polo calendario litúrxico baixo o nome de San Xoán Bautista, cuxo nacemento se celebra o 24 de xuño. Porén, en Galicia, moitas das prácticas conservan intacto o seu fondo esotérico e naturalista, convertendo a noite nunha experiencia mística e festiva ao mesmo tempo.
Lume purificador e cacharelas que espantan meigas
O lume é o gran protagonista da noite. En milleiros de prazas, rúas e, especialmente, praias de Galicia, acéndense as tradicionais cacharelas, grandes fogueiras arredor das cales se xuntan comunidades enteiras. O lume simboliza purificación, protección e renacemento. Segundo a crenza popular, saltar sobre as lapas un número impar de veces (xeralmente tres, cinco ou sete) limpa a alma, afasta os malos espíritos e escorrenta ás temidas meigas, bruxas ou espíritos malignos do imaxinario galego.
As tradicionais herbas de San Xoán
A natureza tamén ten o seu protagonismo. É tradición recoller ao solpor do día 23 as chamadas herbas de San Xoán, unha combinación de plantas con supostos poderes protectores e curativos: fento, hipérico, herba luísa, romeu, verbena, malva e ruda, entre outras. Estas herbas déixanse en auga ao aire libre durante toda a noite, para que absorban o orballo máxico. Ao amencer do día 24, moitas persoas lávanse a cara con esa auga como rito de beleza, saúde e boa sorte.
Auga, mar e fertilidade
A auga actúa tamén como elemento purificador. Bañarse no mar á medianoite é unha práctica común, especialmente entre os máis supersticiosos, que cren que o baño limpa as enerxías negativas. Na praia da Lanzada, na provincia de Pontevedra, mantense un costume moi peculiar: as mulleres que desexen quedar embarazadas deben saltar de costas nove ondas.
A queimada e o seu conxuro
Non pode faltar a queimada, unha bebida elaborada con augardente galego, azucre, pel de limón ou laranxa e grans de café. A mestura préndese lume e, mentres arde, recítase o famoso conxuro da queimada, un feitizo en galego que invoca a expulsión dos malos espíritos, a protección do fogar e a fortuna dos presentes.
Sabores de San Xoán: sardiñas e pan de broa
Como toda festa galega, San Xoán ten unha faceta gastronómica de gran relevancia. É típico asar sardiñas nas brasas das fogueiras, cuxo aroma impregna o aire das rúas e praias. Acompáñanse con pan de broa (pan de millo) e cachelos (patacas cocidas con pel).
Música e festa ata o amencer
A noite está marcada pola música tradicional galega, especialmente con instrumentos como a gaita, que acompaña danzas e cantigas populares. Moitas localidades organizan concertos, espectáculos de fogos artificiais e festas que se estenden ata o amencer, creando unha atmosfera única.
Santiago de Compostela, epicentro da celebración urbana
Na capital galega, o concello, en colaboración con diversas asociacións veciñais, organiza cacharelas en distintos barrios da cidade. Tampouco faltan concertos e actividades nas prazas da zona vella e da nova, como a praza de Mazarelos ou a praza Roxa.
Que mellor que vivir este día en Galicia?
